Miêu tả loài hoa em yêu - Hoa súng

Dọc đường đất quanh co, hai bên đầm rộng ngòi dài. Cuối thu sen đã tàn còn để rớt lại trên mặt nước những lá nhăn nheo như buồn một nỗi buồn li biệt. Nước phẳng lặng, đồng ruộng phẳng lặng, ngọn cỏ xanh xanh.

Trên suốt một dải đầm sen, chỉ có lá cây súng tròn như cái bánh đa, nổi trên mặt nước, duyên keo kết với nước, phô cả bộ mặt với trời xanh như tận hưởng tình của trời đất. Có những chiếc lá hơi tía vàng, có chiếc còn xanh mơn mởn. Nước phô bày một bộ áo, như xô đầy lên trên mặt một linh hồn.

Giữa đám lá tẻ ngắt, bỗng ở phía bên kia hồ xa cách đường cái không bao nhiêu, lộ một bông hoa súng màu thanh thiên. Người du khách lơ đãng sẽ không trông thấy nó đâu vì nó không hề rực rỡ. Ai bảo nó không quân tử hơn sen, vì sen còn đỏ chói, cám dỗ mắt người ta; sen còn toả hương thơm để làm người ta quyến luyến, để kích thích dục vọng ích kỉ của người ta, khiến người ta hái để ướp chè. ừ thì bảo sen là "hoa quân tử" thơm nức hương bên cạnh bùn, để ta gọi súng là "hoa tiên tử". Chẳng bao giờ nó nở nhiều: cả một dải hồ rộng mênh mông, có một minh bông hoa cô lập.

Hoa súng màu thiên thanh, duyên nợ nó với tôi là tất cả một lịch sử! Thuở còn bé, tôi trông nó nở ở trước nhà, trong một cái ao thân mật, có luỹ phía ngoài.

Ngõ nhà tôi mở thẳng ra bờ ao. Cái ngõ nhỏ có mái, có xà tre đánh đu được, nay tôi còn trông rõ quá! Khi xưa tựa ở đó tôi mong thấy mẹ tôi đi xa về hoặc dì tôi sang chơi. Lúc ấy tâm hồn con trẻ của tôi (tôi mới lên sáu, lên bảy) kinh nghiệm sự đời bằng giác quan, tôi cảm sự đẹp và "một cái gi lâng lâng thanh khiết" ở bông hoa súng, nở không biết về mùa nào.

Rồi mười lăm năm trời không thấy thứ hoa đó nữa, bởi một lẽ dễ hiểu là tôi ra ở thành thị. Thường năm, Tết đến tôi mua những tấm hình chụp hoặc vẽ những kì hoa dị thảo của Tây phương. Rồi cách đây một năm, cuối mùa thu vào chơi làng Triều Khúc ở Hà Đông với một người bạn ở giữa một cái ao nhỏ gần một cái quán đầu làng, tôi mới lại được trông thấy một bông hoa súng đương lúc vừa vặn nở. vẫn hoa cô lập ngoi lên mặt nước độ hai gang tay, cánh bao dưới màu phớt nâu, ánh hoa thon thon, màu thiên thanh man mác, làm rạng cả mặt hồ.

Rồi năm nay cách ngày ấy một năm, trên một con đường gập ghềnh, ngồi trên chiếc xe đạp, tôi lại trông thấy hoa súng lần thứ ba vẫn nó, như ẩn hiện dưới màu trời và sắc nước, nở êm như ru, không yến oanh, không ong bướm, không toả hương ngát, bao giờ cũng đưa đơn chiếc.