Phân tích hình tượng sông Đà trong tác phẩm Người lái đò Sông Đà của Nguyễn Tuân

Bài làm

I. Mở bài

Trước khi sông Đà trở thành “dòng sông ánh sáng”, nguồn cảm hứng cho thơ, nhạc, họa... thì con sông ấy đã tuôn chảy trên nhiều trang văn của Nguyễn Tuân. Tài năng, phong cách nghệ thuật độc đáo của Nguyễn Tuân đã biến dòng sông ấy trở nên hấp dẫn, gợi cảm cho người đọc.

II. Thân bài

1. Lai lịch sông Đà

Nguyễn Tuân là người rất mực tài hoa. Nhà văn đòi hỏi mỗi trang viết phải thật sự nghệ thuật và độc đáo. Đến với sông Đà, dường như Nguyễn Tuân đã gặp được điều tâm đắc, mảnh đề tốt để ngòi bút của ông tung hoành bởi con sông đó mang một “cá tính độc đáo":

Chúng thủy giai đông tẩu

Đà giang độc bắc lưu

(Mọi con sông đều chảy về đông,

Chỉ có sông Đà theo hướng bắc)

(Nguyễn Quang Bích)

Sông Đà dưới ngòi bút Nguyễn Tuân trở nên một nhân vật có diện mạo, có tâm địa vừa hung bạo, vừa hết sức trữ tình.

2. Hình tượng con sông hung bạo

- Khi hung bạo, sông Đà là kẻ thù số một sẵn sàng cướp lấy mạng sống con người, có tâm địa độc ác như “người dì ghẻ”. Để khắc họa tính cách của sông Đà, tác giả đã dựng lại khúc sông nguy hiểm:

+ Đó là đoạn cảnh đá bờ sông dựng thành vách thành, chẹt lòng Sông Đà như một cái yết hầu. Đó là quãng Hát Loóng dài hàng cây số nước xô đá, sóng xô gió, cuồn cuộn luồng gió gùn ghè suốt năm như lúc nào cũng đòi nợ xuýt bất cứ người lái đò Sông Đà nào tóm được qua đấy. Lại một đoạn khác, sông Đà là cái hút nước xoáy tít. Có những thuyền đã bị nó hút xuống, thuyền trồng cây chuối ngược rồi vụt biến đi đến mười phút sau mới thấy tan xác ở khuỷnh sông.

+ Nhưng dữ dội nhất là ở những thác đá. Nguyễn Tuân đã buộc sự dữ dội, nham hiểm của sông Đà phải hiện lên thành hình và gào thét bằng tràm ngàn âm thanh. Chưa thấy sông nhưng người ta đã bị đe dọa bởi tiếng thác nước nghe như oán trách gì, rồi lại như van xin, rồi lại như khiêu khích, giọng gằn mà chế nhạo. Tác giả đã dựng lại cuộc thủy chiến giữa sông Đà và người lái đò để lột tả cho được tính hung bạo của nó và tài nghệ của người lái đò. Thác đá được xếp thành từng tuyến mà nhà văn gọi là thạch trận, nhằm ăn chết cái thuyền đơn độc. Ở tuyến một, thác đá mở ra năm cửa trận, bốn cửa tử, một cửa sinh; cửa sinh nằm lập lờ phía tả ngạn. Ở tuyến hai, tăng thêm nhiều cửa tử để đánh lừa con thuyền vào, và cửa sinh lại nằm bên hữu ngạn. Ở tuyến ba, bên phải bên trái đều là luồng chết, luồng sống nằm ở giữa. Người lái đò phải nhắm đúng luồng sinh để vượt qua.

- Một trong những nét phong cách nghệ thuật của Nguyễn Tuân là không thích sự bằng phẳng, nhợt nhạt. Bởi thế, khi khắc họa sông Đà hung bạo, Nguyễn Tuân đã dùng hết bút lực để dường như thi tài với tạo hóa. Ông dùng những câu góc cạnh, giàu tính tạo hình, những câu nhiều động từ mạnh nối tiếp nhau, dồn dập: Mặt nước hò la vang dậy quanh mình, ùa vào mà bẻ gãy cán chèo võ khí trước cánh tay mình. Nhà văn sử dụng lối nói ví von, ẩn dụ, tượng trưng, liên tưởng đầy bất ngờ, chính xác và thứ vị. Ông tả những hòn đá trông nghiêng thì y như là dáng hất hàm hỏi cái thuyền phải xưng tên tuổi, một hòn khác thách thức cái thuyền có giỏi thì tiến gần vào.

- Nhưng cũng chính trên những trang văn tả sông Đà hung bạo, người đọc bắt gặp nhiều tự hào của tác giả về Tổ quốc hùng vĩ, giàu đẹp. Có thể nghe thây trong đoạn văn ấy âm hưởng của những khúc ca ca ngợi sức mạnh tự nhiên thật hoang dại mà cũng hết sức tự do, hào phóng.

3. Hình tượng con sông trữ tình

Bên cạnh tính hung bạo, dưới ngòi bút Nguyễn Tuân, con sông Đà lại rất trữ tình, gợi bao cảm xúc làm say mê lòng người. Khi trữ tình, sông Đà hiền hòa, mềm mại, huyền ảo như mái tóc của một phụ nữ kiều diễm: Con sông tuôn dài như một áng tóc trữ tình, đầu tóc chân tóc ẩn hiện trong mây trời Tây Bắc bung nở hoa ban hoa gạo tháng hai và cuồn cuộn mù khói núi Mèo nương xuân.

- Không chỉ đẹp ở hình dáng, sông Đà còn gợi cảm ở màu sắc, mà tác giả đã bao lần dày công quan sát mới nói hết được vẻ độc đáo ấy: Mùa xuân dòng xanh ngọc bích (nghĩa là một màu xanh trong và sáng); mùa thu nước Sông Đà lừ đừ chín đỏ như mặt người bầm đi vì rượu bữa.

- Đặc biệt là không khí hoang dại, tĩnh lặng: Bờ sông hoang dại như một bờ tiền sử. Bờ sông hồn nhiên như một nỗi niềm cổ tích tuổi xưa. Để lột tả không khí đầy thơ ấy, Nguyễn Tuân đã tả đàn hươu ngẩng đầu ngơ ngác mơ một tiếng còi sương và cái nắng tháng ba Đường thi Yên hoa tam nguyệt há Dương Châu, gợi tâm sự của người tình nhân chưa quen biết!

- Lúc này, không thấy đâu con sông Đà diện mạo và tâm địa độc ác, mà chỉ thấy tình cảm của dòng sông đối với con người như một cố nhân, xa thì thấy nhớ thường, gặp lại thì mừng vui như nối lại chiêm bao dứt quãng. Còn con sông lại mang bao rung động yêu thương như nhớ những hòn đá xa xôi để lại nơi thượng nguồn.

- Khi tả con sông Đà trữ tình, Nguyễn Tuân đã sử dụng những câu văn nhẹ nhàng, êm ái. Câu ngắn, vị ngữ diễn tả trạng thái tĩnh lặng, để lại trong lòng người âm hưởng mênh mang, thơ mộng.

III. Kết luận

Dưới ngòi bút tài hoa và uyên bác của Nguyễn Tuân, con sông Đà hiện lên thật sinh động với hai tính cách hung bạo và trữ tình. Ẩn đằng sau những câu chữ là niềm tự hào của nhà văn về đất nước giàu đẹp. Đây cũng là cách tôn vinh con người, vì chính ở nơi đầu sóng ngọn gió ác liệt ấy, con người đã chinh phục và chế ngự thiên nhiên để người nay sông Đà trở thành nguồn tài nguyên cho Tổ quốc.