Đến với thơ của Bà Huyện Thanh Quan chúng ta thưởng thức được những lời thơ trang nhã, mang tính chất cung đình, luôn gợi nỗi buồn man mác. Ngược lại đọc thơ của Bà Hồ Xuân Hương ta lại gặp một phong cách hoàn toàn khác.
Ta được biết Qua đèo Ngang được viết trong một chuyến đi, được sáng tác theo kiểu "tức cảnh sinh tình". Thiên nhiên qua con mắt của nữ thi sĩ đẹp nhưng ẩn chứa hoang vắng rợn ngợp, gợi nhớ xa xăm.
Đến với văn học Trung đại Việt Nam ta bắt gặp một nữ sĩ với những vần thơ trang nhã cổ điển. Ấy chính là Bà Huyện Thanh Quan. Với bài thơ Qua Đèo Ngang và Chiều hôm nhớ nhà. Cả hai bài thơ này được làm theo thể thơ Đường luật mẫu mực, phong vị cổ điển, lời ít ý nhiều.
Thời gian vẫn trôi đi và bốn mùa luân chuyển. Con người chỉ xuất hiện một lần trong đời và cũng chỉ một lần ra đi mãi mãi vào cõi vĩnh hằng. Nhưng những gì là thơ, là văn, là nghệ thuật đích thực... thì còn mãi với thời gian, có lẽ mãi mãi về sau
Đèo Ngang là một cảnh trí thiên nhiên ngoạn mục, là nơi giáp ranh giữa Đàng Trong và Đàng Ngoài suốt hai thế kỉ. Đứng trên đỉnh Đèo Ngang nhìn bốn phía, phía nào cũng để lại ấn tượng mạnh trong lòng người.
Chinh phụ ngâm khúc là khúc ngâm của người phụ nữ có chồng ra trận. Cả một khúc ngâm dài như thế mà mỗi dòng thơ đều ánh lên vẻ đẹp kì ảo của ngôn từ. Vẻ đẹp ấy đã lấp lánh toả ánh hào quang suốt mấy trăm năm và đi vào lòng người đọc, neo đậu ở đó để tạo nên sức sống bền bỉ của tác phẩm.
Chinh phụ ngâm khúc là khúc ngâm của người vợ có chồng ra trận. Từ việc diễn tả một cách xúc động và đầy cảm thông nỗi sầu chia li của người vợ trẻ, tác phẩm đã có một giá trị tư tưởng sâu sắc, thể hiện ở cả hai nội dung: tố cáo chiến tranh và sự cảm thông sấu sắc với nỗi lòng người vợ trẻ cũng là giá trị hiện thực và nhân đạo của tác phẩm.
Trong văn học Việt Nam, nỗi sầu chia li đã được nhiều tác giả quan tâm và phản ánh. Nguyễn Dữ có những dòng về sự ngóng trông của người vợ có chồng đi chinh chiến: Ngày qua tháng lại, thoắt đã nửa năm, mỗi khi thấy bướm lượn ngoài vườn, mây che kín núi, thì nỗi buồn góc bể chân trời không sao ngăn được.
Trong văn chương từ khúc Việt Nam, Chinh phụ ngâm khúc nổi lên như một viên kim cương óng ánh sắc màu. Cả bản nguyên tác chữ Hán của Đặng Trần Côn và bản diễn Nôm của Đoàn Thị Điểm đều là những kiệt tác nghệ thuật bất hủ.
Đọc Bài ca Côn Sơn, ta không khỏi ngỡ ngàng trước cái ta, Nguyễn Trãi, một cái ta thấm đượm cái tình của tâm hồn thanh cao, trong sáng. Nguyễn Trãi là người suốt đời ôm ấp một lí tưởng cao đẹp: lí tưởng vì dân vì nước.
